Μια μέρα μετά τη δήλωση του Προέδρου Τραμπ ότι το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν είχε «καταστραφεί πλήρως και ολοκληρωτικά» από αμερικανικές βόμβες που διαπερνούν καταφύγια και από μια σειρά πυραύλων, η πραγματική κατάσταση του προγράμματος φαινόταν πολύ πιο ασαφής, με ανώτερους αξιωματούχους να παραδέχονται ότι δεν γνώριζαν την τύχη των αποθεμάτων ουρανίου του Ιράν που ήταν σχεδόν κατάλληλο για την κατασκευή βομβών.
«Θα εργαστούμε τις επόμενες εβδομάδες για να διασφαλίσουμε ότι θα κάνουμε κάτι με αυτό το καύσιμο και αυτό είναι ένα από τα θέματα που θα συζητήσουμε με τους Ιρανούς», δήλωσε ο Αντιπρόεδρος JD Vance στην εκπομπή «This Week» του ABC την Κυριακή (22/6), αναφερόμενος σε μια παρτίδα ουρανίου που αρκεί για την κατασκευή εννέα ή δέκα ατομικών όπλων. Παρ’ όλα αυτά, υποστήριξε ότι η δυνατότητα της χώρας να μετατρέψει το καύσιμο αυτό σε όπλα έχει υποστεί σημαντική καθυστέρηση, καθώς δεν διαθέτει πλέον τον εξοπλισμό για να το μετατρέψει σε λειτουργικά όπλα.
Οι Ιρανοί έχουν καταστήσει σαφές ότι δεν ενδιαφέρονται για συνομιλίες με τις Ηνωμένες Πολιτείες, κατηγορώντας την Ουάσιγκτον ότι εξαπάτησε την Τεχεράνη κατά τη διάρκεια της τελευταίας σειράς διαπραγματεύσεων, ενώ σχεδίαζε την αεροπορική επίθεση. Επιπλέον, το απόθεμα καυσίμων είναι πλέον ένα από τα λίγα διαπραγματευτικά ατού που έχει στα χέρια του το Ιράν.
Σε ενημέρωση των δημοσιογράφων την Κυριακή, ο υπουργός Άμυνας, Πιτ Χέγκσεθ και ο νέος πρόεδρος του Γενικού Επιτελείου Στρατού, Νταν Κέιν, απέφυγαν τις μαξιμαλιστικές δηλώσεις του Τραμπ για επιτυχία. Ανέφεραν ότι η αρχική εκτίμηση των ζημιών από τις επιθέσεις των βομβαρδιστικών B-2 της Πολεμικής Αεροπορίας και των πυραύλων Tomahawk του Πολεμικού Ναυτικού και στις τρεις τοποθεσίες έδειξε «σοβαρές ζημιές και καταστροφές». Δορυφορικές φωτογραφίες του κύριου στόχου, του εργοστασίου εμπλουτισμού ουρανίου Fordo που έχτισε το Ιράν κάτω από ένα βουνό, έδειξαν αρκετές τρύπες όπου 12 βλήματα Massive Ordnance Penetrators βάρους 30.000 λιβρών – μία από τις μεγαλύτερες συμβατικές βόμβες στο οπλοστάσιο των ΗΠΑ – άνοιξαν βαθιά τρύπες στο βράχο. Η αρχική ανάλυση του ισραηλινού στρατού κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η τοποθεσία, στόχος των αμερικανικών και ισραηλινών στρατιωτικών σχεδιαστών για περισσότερα από 26 χρόνια, υπέστη σοβαρές ζημιές από την επίθεση, αλλά δεν καταστράφηκε εντελώς.
Ωστόσο, σύμφωνα με δύο ισραηλινούς αξιωματούχους που έχουν γνώση των πληροφοριών, υπήρχαν επίσης ενδείξεις ότι το Ιράν είχε μετακινήσει εξοπλισμό και ουράνιο από την τοποθεσία τις τελευταίες ημέρες. Και υπήρχαν όλο και περισσότερες ενδείξεις ότι οι Ιρανοί, ευαισθητοποιημένοι από τις επανειλημμένες απειλές του κ. Τραμπ για στρατιωτική δράση, είχαν απομακρύνει 400 κιλά, ή περίπου 880 λίβρες, ουρανίου εμπλουτισμένου σε καθαρότητα 60%. Αυτό είναι λίγο κάτω από το 90% που χρησιμοποιείται συνήθως στα πυρηνικά όπλα.
Το εμπλουτισμένο κατά 60% καύσιμο είχε αποθηκευτεί βαθιά μέσα σε ένα άλλο πυρηνικό συγκρότημα, κοντά στην αρχαία πρωτεύουσα Ισφαχάν. Ο Ραφαέλ Μαριάνο Γκρόσι, γενικός διευθυντής του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας, δήλωσε με κείμενο ότι το καύσιμο είχε δει για τελευταία φορά από τις ομάδες των επιθεωρητών των Ηνωμένων Εθνών περίπου μια εβδομάδα πριν το Ισραήλ ξεκινήσει τις επιθέσεις του κατά του Ιράν. Σε συνέντευξή του στο CNN την Κυριακή, πρόσθεσε ότι «το Ιράν δεν έχει κρύψει ότι έχει προστατεύσει αυτό το υλικό».
Όταν ρωτήθηκε αργότερα την ίδια μέρα με γραπτό μήνυμα αν εννοούσε ότι το απόθεμα καυσίμου — το οποίο είναι αποθηκευμένο σε ειδικά δοχεία αρκετά μικρά ώστε να χωράνε στο πορτ-μπαγκάζ περίπου 10 αυτοκινήτων — είχε μετακινηθεί, απάντησε: «Ναι». Αυτό φαίνεται να ήταν το μυστήριο σχετικά με την τύχη του καυσίμου που συζητούσε ο κ. Βανς.
Αν είναι έτσι, η Ισφαχάν δεν θα είναι το μόνο μέρος όπου οι φύλακες του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος — θέμα εθνικού υπερηφάνειας και σύμβολο της ικανότητας του Ιράν να αμυνθεί — προσπαθούσαν να μετακινήσουν εξοπλισμό και υλικό μακριά από τα βλέμματα και να ενισχύσουν το εργοστάσιο του Φόρντο για να προστατεύσουν ό,τι έπρεπε να παραμείνει στη θέση του.
Δορυφορικές εικόνες που δημοσίευσε η Maxar Technologies από τις σήραγγες που οδηγούν στο βουνό Φόρντο, οι οποίες τραβήχτηκαν τις ημέρες πριν από την αμερικανική επίθεση, δείχνουν 16 φορτηγά τοποθετημένα κοντά σε μια είσοδο. Μια ανάλυση του Open Source Centre στο Λονδίνο υποδηλώνει ότι το Ιράν ενδέχεται να προετοίμαζε την περιοχή για μια επίθεση.
Δεν είναι σαφές τι ακριβώς, αν κάτι, απομακρύνθηκε από την εγκατάσταση.
Στην πραγματικότητα, οι Ιρανοί δεν μπορούσαν να σώσουν πολλά. Οι γιγαντιαίες φυγοκεντρικές μηχανές που περιστρέφονται με υπερηχητικές ταχύτητες, καθαρίζοντας το ουράνιο, είναι συνδεδεμένες μεταξύ τους και βιδωμένες στο τσιμεντένιο δάπεδο. Ένας Αμερικανός αξιωματούχος δήλωσε ότι θα ήταν μη ρεαλιστικό να μετακινηθεί πλήρως ο εξοπλισμός από το Φόρντο μετά την έναρξη της σύγκρουσης με το Ισραήλ.
Το εργοστάσιο εμπλουτισμού του Νατάνζ
Ο αξιωματούχος πρόσθεσε ότι ιστορικά έγγραφα σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα θάφτηκαν στα έγκατα της εγκατάστασης, γεγονός που πιθανόν θα περιπλέξει τις προσπάθειες ανασυγκρότησής της. Τις επόμενες ημέρες, τόσο οι Ιρανοί όσο και οι υπηρεσίες πληροφοριών αναμένουν να μάθουν περισσότερα για το εργοστάσιο εμπλουτισμού του Νατάνζ, το οποίο είναι παλαιότερο, μεγαλύτερο και λιγότερο καλά προστατευμένο από το Φόρντο. Έχει δεχτεί επανειλημμένα χτυπήματα από τους Ισραηλινούς, οι οποίοι κατέστρεψαν ένα επιφανειακό κέντρο εμπλουτισμού και διακόψαν το ηλεκτρικό σύστημα. Ο κ. Γκρόσι δήλωσε αργότερα ότι πιστεύει ότι η διακοπή της παροχής ηλεκτρικού ρεύματος θα μπορούσε να έχει προκαλέσει την ανεξέλεγκτη περιστροφή των φυγοκεντρικών μηχανών, καταστρέφοντάς τις πιθανώς όλες.
Δεν είναι γνωστό πόσο χρόνο θα χρειαστούν οι Ιρανοί για να επισκευάσουν και να αντικαταστήσουν τον εξοπλισμό αυτό. Πιθανότατα θα χρειαστούν χρόνια. Ωστόσο, το Ιράν κατασκευάζει επίσης ένα νέο, βαθύ εργοστάσιο στο νότιο τμήμα της πόλης, το οποίο θα αντικαταστήσει το Νατάνζ. Αξιωματούχοι στην Τεχεράνη έχουν δηλώσει στον ΔΟΑΕ ότι το εργοστάσιο δεν έχει ακόμη λειτουργήσει, οπότε δεν υπάρχει τίποτα να δει κανείς.
Εάν το Ιράν επιδιώκει πραγματικά να αποκτήσει πυρηνικά όπλα — κάτι που αρνείται επίσημα —, τότε χρειάζεται περισσότερο χρόνο από οποιαδήποτε άλλη πυρηνική δύναμη στην ιστορία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ανέπτυξαν το Πρόγραμμα Μανχάταν σε περίπου τέσσερα χρόνια, κατασκευάζοντας τις βόμβες που ρίχτηκαν στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι για να τερματίσουν τον πόλεμο στον Ειρηνικό. Η Σοβιετική Ένωση πραγματοποίησε την πρώτη της δοκιμή το 1949, μόλις τέσσερα χρόνια αργότερα. Η Ινδία, το Πακιστάν και το Ισραήλ επιτάχυναν τη διαδικασία.
Οι Ιρανοί ασχολούνται με αυτό για περισσότερα από 20 χρόνια, και ένα αρχείο δεδομένων που εκλάπη από μια αποθήκη στην Τεχεράνη από το Ισραήλ πριν από αρκετά χρόνια έδειξε ότι Ιρανοί μηχανικοί ερευνούσαν πυρηνικούς πυροκροτητές και άλλο εξοπλισμό που θα χρησιμοποιούνταν μόνο για την πυροδότηση ενός όπλου. Αυτό συνέβη γύρω στο 2003, όταν, σύμφωνα με τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες, οι μηχανικοί έλαβαν εντολές να σταματήσουν τις εργασίες για την κατασκευή όπλων.
Οι πρόσφατες δηλώσεις του κ. Τραμπ και του πρωθυπουργού Μπέντζαμιν Νετανιάχου υποδηλώνουν ότι πιστεύουν ότι οι εργασίες έχουν ξαναρχίσει, αν και δεν έχουν δημοσιοποιηθεί στοιχεία που να υποστηρίζουν τον ισχυρισμό αυτό. Αν είναι έτσι, οι επιθέσεις στο Φόρντο, το Νατάνζ και το Ισφαχάν ενδέχεται να ενισχύσουν την άποψη των Ιρανών ηγετών ότι χρειάζονται ένα όπλο για την επιβίωση της κυβέρνησης.
Η ιστορία δείχνει επίσης ότι η διπλωματία είναι συνήθως πιο αποτελεσματική από τη σαμποτάζ ή τις στρατιωτικές επιθέσεις για να εξασφαλίσει ότι μια χώρα δεν επιδιώκει την απόκτηση ατομικών όπλων. Πάνω από 15 χρόνια πριν, η κοινή επίθεση των ΗΠΑ και του Ισραήλ στο Νατάνζ, με τη χρήση ενός εξελιγμένου κυβερνοόπλου, προκάλεσε την έκρηξη περίπου του ενός πέμπτου των 5.000 φυγοκεντρικών μηχανών της χώρας.
Όμως, οι Ιρανοί όχι μόνο τις ξαναέχτισαν, αλλά εγκατέστησαν και πιο εξελιγμένο εξοπλισμό. Πριν από την επίθεση του Ισραήλ αυτό το μήνα, είχαν περίπου 19.000 φυγοκεντρωτές σε λειτουργία.
Μόνο όταν η κυβέρνηση Ομπάμα συνήψε τη συμφωνία του 2015 με το Ιράν, οι Ηνωμένες Πολιτείες απέκτησαν μια πληρέστερη εικόνα των δυνατοτήτων του, χάρη στο έργο των επιθεωρητών. Και αυτές οι επιθεωρήσεις σταμάτησαν — και πολλές κάμερες ασφαλείας απενεργοποιήθηκαν — μετά την ανακήρυξη της πυρηνικής συμφωνίας ως «καταστροφής» από τον κ. Τραμπ και την αποχώρησή του από αυτήν.
Η αντίδραση της Τεχεράνης ήταν να αυξήσει την παραγωγή φυγοκέντρων, να εμπλουτίσει ουράνιο σε επίπεδα που χρειάζονται μόνο οι πυρηνικές δυνάμεις και να εμποδίσει την πρόσβαση της ΔΟΑΕ.
Τώρα, δεν είναι σαφές εάν η ομάδα των επιθεωρητών της ΔΟΑΕ που βρισκόταν στη χώρα όταν ξέσπασε η σύγκρουση με το Ισραήλ θα επιτραπεί από την ιρανική κυβέρνηση να συνεχίσει τις επιθεωρήσεις της, οι οποίες θα περιλαμβάνουν την επαλήθευση της θέσης και της ασφάλειας του ουρανίου που είναι σχεδόν κατάλληλο για την κατασκευή βόμβας.
Όλες οι διεθνείς επιθεωρήσεις έχουν ανασταλεί κατά τη διάρκεια του πολέμου, σύμφωνα με ιρανικούς αξιωματούχους. Ακόμη και αν ξαναρχίσουν, δεν είναι σαφές αν οι επιθεωρητές θα μπορούν να έχουν φυσική πρόσβαση στο βομβαρδισμένο υπόγειο εργοστάσιο του Φόρντο ή στα ερείπια της μεγαλύτερης εγκατάστασης εμπλουτισμού στο Νατάνζ.
Ο Μικ Μούλροϊ, πρώην αξιωματούχος του Πενταγώνου στην πρώτη κυβέρνηση Τραμπ και πρώην αξιωματικός της CIA, δήλωσε για την επίθεση: «Με τον τύπο και την ποσότητα των πυρομαχικών που χρησιμοποιήθηκαν, είναι πιθανό να καθυστερήσει το ιρανικό πρόγραμμα πυρηνικών όπλων κατά δύο έως πέντε χρόνια».
